Home

पाणिनये नमः

पौष्पी नव्यसिद्धान्तकौमुदी

अष्टाध्यायी जगन्माता यस्य चित्तात्समुत्थिता। वेदानामुपकाराय तस्मै पाणिनये नमः ।। १ ।।

अष्टकं पाणिनेर्दिव्यं शब्दशास्त्रमलौकिकम् । आकुमारं यशो यस्य तस्मै पाणिनये नमः ।। २ ।।

शब्दरत्नाकरोद्भूतं शैवं रत्नचतुर्दशम् । शास्त्रे येन समायोजि तस्मै पाणिनये नमः ।। ३ ।।

ब्रह्माण्डारणिनिर्मन्थादुत्थितज्ञानवह्निना। निर्ममे शब्दशास्त्रं यस्तस्मै पाणिनये नमः ।।४।।

व्याकृत्य दर्शितं येन त्रय्या वाचः परं पदम् । सिद्धिसोपानभूतं यत् तस्मै पाणिनये नमः ।।५।।

शब्दब्रह्म समाराध्य कृतवान् यो विलक्षणम् । सर्वाश्चर्यमयं शास्त्रं तस्मै पाणिनये नमः ।। ६ ।।

यस्य भासावभासन्ते वैदिका लौकिकास्तथा। शब्दा रूपं विवृत्येमे तस्मै पाणिनये नमः ।। ७ ।।

वाचं कामदुघां कर्तुं दिव्यं शास्त्रं प्रणीतवान् । भवं प्रसाद्य भक्त्या यस्तस्मै पाणिनये नमः ।। ८ ।।

यः परं पदमन्वेष्टुं पदराशिं व्यबीभजत् । मोक्षमार्गप्रकाशाय तस्मै पाणिनये नमः ।। ९।।

यतो नावर्तते जीवः शब्दशास्त्रमुपासिता । तत्पदं दर्शितं येन तस्मै पाणिनये नमः ।। १० ।।

येनौक्षरसमाम्नायमधिगम्य महेश्वरात् । कृत्स्रं व्याकरणं प्रोक्तं तस्मै पाणिनये नमः ।। ११ ।।

येन धौता गिरः पुंसां विमलैः शब्दवारिभिः। तमश्चाज्ञानजं भित्रं तस्मै पाणिनये नमः ।।१२।।

अज्ञानान्धस्य लोकस्य ज्ञानामजनशलाकया। चक्षुरुन्मीलितं येन तस्मै पाणिनये नमः ।। १३ ।।

सदाशिवसमारम्भां तथा पाणिनिमध्यमाम् । अस्मदाचार्यपर्यन्तां वन्दे गुरुपरम्पराम् ।। १४ ।।

उपासनीयं यत्नेन शास्त्रं व्याकरणं महत् । प्रदीपभूतं सर्वांसां विद्यानां यदवस्थितम् ।। १५ ।।

नत्वा वाचामधिष्ठात्रीं देवतां देववन्दिताम् । सिद्धान्तकौमुदी पौष्पी नव्येयं क्रियते मया ।। १ ।।

यदनुग्रहमात्रेण पाणिनिस्तपसि स्थितः । शब्दाम्भोधेरपारस्य पारदृश्वा क्षणेऽभवत् ।। २ ।।

चिदानन्दकला विष्णोः सैव चित्ते चकासती । पाणिनेः क्रमरक्षायै हठान्मां संन्ययूयुजत् ।। ३ ।।

गङ्गोत्तर्या यथा गङ्गा प्रवहन्ती निरर्गला। क्रमं कञ्चित् समाश्रित्य निष्पुनाति जगत्त्रयम् ।।४।।

तथैव क्रमधारेयं पाणिनेर्निखिलं जगत् । विधत्ते विस्मितं सद्यः पुनाना हृदयं बुधाम् ।। ५ ।।

यथा प्रकाशयत्येकः कृत्स्त्रं लोकमिमं रविः । सर्वे शब्दास्तथैवास्या आलोके संप्रकाशिताः ।। ६ ।।

पाणिनिः क्रम एवास्ति क्रम एव तपः फलम् । क्रमहानेः परा हानिः शाब्दिकस्य न विद्यते ।। ७ ।।

राम एकेन नाराचेनाव्यात्सीत् सप्ततालकान् । शब्दराशीन् तथासंख्यानेकसूत्रं प्रविध्यति ।। ८ ।।

तत्क्रमेण निबद्धेयं नव्यसिद्धान्तकौमुदी । शब्दराशेरनन्तस्याप्यन्तं निर्दिशति क्षणात् ।। ९ ।।

नास्त्यत्र क्लेशलेशोऽपि न संशीतिर्न सम्भ्रमः । अनया शब्दशास्त्रस्य पारदृश्वा भवेज्जनः ।। १० ।।

पाणिनीयक्रमेऽयुद्ध भाषां कालसमेधिताम् । वार्त्तिकैस्तमहं वन्दे मुनिं कात्यायनं हृदा ।। ११ ।।

पाणिनेर्भवनं दिव्यं यन्महत्सुप्रतिष्ठितम् । शेषोऽप्यशेषमज्ञासीद् वैत्रास्थाय सुनिश्चितम् ।।१२।।

दंशं दंशं फणौघेनाष्टाध्याय्या मर्मजालकम् । प्राचीकटद् रहस्यं यस्तस्मै भाष्यकृते नमः ।। १३ ।।

नत्वा मुनित्रयं पुष्पादीक्षितेयमनन्तशः । सिद्धान्तकौमुदीं नव्यां करोति क्रममाश्रिताम् ।। १४ ।।

सामग्र यं सर्वसूत्राणां स्फोरयन्ती विना श्रमम् । सिद्धान्तकौमुदी नव्या भव्याय जगतो भवेत् ।। १५ ।।